2. zimaneke qedîm e. lê ne qasî ku hatiye fîşakirî ye. ne tenê zimanê yewnanî, felsefeya wê jî, çanda wê jî, şaristaniya wê jî pir hatiye fîşalkirî. ev rewş encama serdestiya nêrîna ewropayê û rojavayê ye. helbet divê mirov heqê wan teslîm bike, lê matematîka ku di siya (bnr: bazirganiya behrê) de ji misirê hîn bûne, astronomiya ku ji babîlê hîn bûne, felsefe, şaristanî û werzêriya ku ji sumerê hîn bûne hemûyan ji xwe ve girê didin. tu yê bêjî qey şaristanî, geometrî cebîr, werzêrî, astronomî û felsefe weke ku wehiyên ji xwedê tên, li wir dest pê kir.