1. Dinya tekane exterê sîstema rojê ye ku navê xwe ji mîtolojiya romayî an jî mîtolojîya yewnanî nagire. Koka etîmolojîk a peyva dinyayê li ser bingeha donîâ (dinyayê) û dunyā ya erebî (دنيا) ye. Eslê wê erebî ye; lê ew bi vî rengî (lê carinan bi wateyên din) ne tenê di Farisî û Kurdî de, di Tirkî, Darî, Peştû, Bengalî, Pencabî, Urdunî, Hindî, Yewnanî, Aramî û heta ji Malezya, Endonezya û Nepalî de jî tê bikar anîn.

Eslê peyva dinyayê ya bi ingilîzî "Earth " tam nayê zanîn; li gor pisporan ev peyv digihîje Îngîlîzîya kevnar û Germenî. Di heman demê de Earth di Zimanê Îngilîzî de tê wateya erdê jî. Dibe ku di navbera earth û erdê de têkiliyek hebe. herçî di Mîtolojiya Romayî de, Xwedayê Erdê tellus e û di Mîtolojiya Yewnanî de jî Gaia ye. Ji ber vê, peyva dinyayê di hin nivîsên ku ji Mîtolojiya Romayê hatine wergirtin de wekî "terra" jî derbas dibe. Bi vî rengî, di hin zimanan de ji ber bandora mîtolojîya yewnanî jî, ji dinyayê re Gaia dihat gotin. Ji ber van tevliheviyan, navê dinyayê di gelek zimanan de bi gelek awayên cuda tê gotin.

di derbarê dinyayê de dixwazim vê agahiyê jî bidim, Kopernîkos yekem kesê ku bi zanistî îspat kir ku Dinya exterek asayî ye.
(her çend berî wî fikrên li ser mijarê hebin jî, yek ji wan ramanan ne ramanên zanistî bûn)

2. Dinya nêzî 4.6 mîlyar sal berê pêk hatiye. Pêvajoya çêbûna dinyayê di encama lihevketina mezin a kozmîk pêk hat. Di encama vê lihevketinê de, dinya jî weke piraniya exterên pergala me ya rojê, ji ewrekî mezin ê gaz û tozê ku jê re protoexter tê gotin, çêbû.

Di destpêka çêbûna dinyayê de ne parzemîn hebûn ne jî okyanûs. Ji ber ku kakila erdê tunebû dinya ji magmayê pêk dihat. Qada kişan ê dinyayê, curbicur cismên fezayî girt û kir ku dinya mezin bibe. Qada manyetik ê dinyayê jî radyasyonên ji tavê dihat asteng kir û bi saya vê yekê li ser rûyê erdê şert û mercên jiyînê yek bi yek pêk hatin.

Tiştên di dema çêbûna dinyayê de qewimî bi qasî 500 mîlyon salan berdewam kir. Di vê demê de rûyê erdê gelek caran heliya û sar bû, teqînên volkanîk çêbûn, atmosfer û okyanûs derketin holê. Ger hûn bibêjin okyanûs çawa çêbûn jî li gorî teorîya zêdetirîn tê qebûl kirin dibêje av bi saya meteor û asteoridan derbasî dinyayê bûye.

3. weke din (bnr: erd).
berê weke navenda gerdûnê dihatiye bawer kirin. Fikra ku dinya navenda gerdûnê ye, wekî modela jeocentrîk tê zanîn. Ev model di demên kevnar de girîng bû û di serî de bi nêrînên kozmolojîk ên arîstoteles û ptolemeus re têkildar bû. Li gorî vê modelê, dinya li navenda gerdûnê rawestayî dihat hesibandin, bi hemanên din ên ezmanî wekî roj, heyv, gerstêrk û stêrk, li dora wê dizivirin.

Di serdema Ronesansê de, bi taybetî bi xebata nicolaus copernicus, baweriya bi modela jeocentrîk gûheriya. Copernicus modelek heliocentrîk pêşniyar kir, ku Roj, li şûna dinyayê, li navenda pergala rojê ye, û ku dinya û gerstêrkên din li dora wê dizivirin. Ev model ji hêla stêrnasên wekî Johannes Kepler û galileo galilei ve bêtir hate pêşve xistin û populer kirin.

Çavdêriyên teleskopî yên Galileo delîlên xurt peyda kirin ku modela heliocentrîk piştgirî dikin. wî qonaxên heyvên jupîterê dît ku heyvên jupîterê li dora jupîterê dizivirin ne li dora dinyayê. qebûlkirina modela helyosentrîk ji aliyê Galilei ve rastî berxwedaneke girîng a desthilatdarên olî hat.

Bi demê re, her ku bêtir delîl di berjewendiya modela heliocentrîk de kom bûn û her ku lêkolîna zanistî ber bi pêş ve diçû, modela jeocentrîk hêdî hêdî pêbaweriya xwe winda kir. Weşandina qanûnên Kepler yên tevgera gerstêrk û qanûna Isaac Newton ya gravîtasyona gerdûnî piştgirî bêtir ji modela heliocentrîk re peyda kir, ku hêza wê ya rastbûna pêşdîtinê nîşan dide.

Di dawiyê de, modela heliocentrîk di nav civata zanistî de bi berfirehî hate pejirandin, ku di têgihiştina me ya gerdûnê û cîhê me de di hundurê wê de guherînek paradîgmayek girîng nîşan dide.

4. xaîn e.