1. Wateya yekê: Pêş û paş di wateya hêlan de (alîyan de, terefan de):



Di vê wateyê de “pêş” ew tişt e ku berê mirov lê ye.



Mînak: Dinya wisa tarî bû ku mirov pêşîya xwe nedidît. Dema tu rê de diçî pêşîya xwe mêze bike.



“Paş” di vê wateyê de ew tişt e ku pey mirov, pişta mirov lê ye yan jî ew tiştê ku li gorî rêzê ne li pêş e.



Mînak: Di otobusê de em li pêş ew li paş rûniştîbûn. Di lêkdana erebeyan de paşîya erebeya me xisar lê ketibû.



Wateya diduyan: Pêş û paş di wateya demê de:



Di vê wateyê de “pêş” ew tişt e ku li gorî demê, berê bûye û çûye, ew tiştê ku berîya niha qewimîye.



Mînak: Pêşî ez hatim vira. Her roj pêşîya her kesî de digihîşt dibistanê.



“Paş” di vê wateyê de ew tişt e ku li gorî demê piştî niha dê bibe yan jî di dema bihurî de ew tiştê ku berîya wî hin tişt bûne û ew li dû wî tiştî qewimîye.



Mînak: Pêşî wî got paşê min got. Pêşî tu here hundur paşê ezê bêm.



Piştî vê ronkirinê em dikarin vegerin ser mijara xwe. Weku dîyar e pêşeroj (mazî) û paşeroj (mustaqbel) demê destnîşan dikin, ji ber vî qasî jî pêşeroj wek wateya diduya peyva pêş tê bikaranîn û wateya dema berîya niha dide. Paşeroj jî wek wateya diduya peyva paş tê bikaranîn û wateya dema piştî niha dide. Madem wisa ye çima hin kes pêşerojê dikin paşeroj û paşerojê dikin pêşeroj? Bi dîtina min ev kes pêş û paşê di wateya yekê ya van peyvan de difikirin û van peyvan di cîyekî xelet de bi kar tînin. Yanî ew hêla xwe ya pêşî (yanî berê xwe) wek dema bê û hêla xwe ya paşê jî wek dema bihurî bi kar tînin. Gelek aşkera ye ku dem û hêl du wateyên cîyawaz didin û divê nehêne tevlîhev kirinê. Îspata paşerojê di wateya musteqbelê de helbesteke Feqîyê Teyran e ku ev peyv di wê helbestê de wisa bi kar hatîye:



“Dê aşiqan meylek hebî

Guhdarê me’şûqa xwe bî

Qet hay ji paşrojê nebî

Li intîzara wesletê”



(Zilkîf Xweşhêvî , Nûbihar-106)