16. teoriya werarê an geşedanê an jî peresînê. bi qasî ku min peyamên hin hevalan dîtin têgihştim ku teoriya geşedanê an xelet têgihîştine an jî qet tênegihîştine. Di serî de dikarim bibêjim ku ev teorî xwe dispêre qanûnên matematêkê, yanî zanyar ji şopên vê teoriyê pêşî di kûrahiya demê û di qanûnên fizîkê û matematîkê de hay bûn. herwekî yek jê ev e: "di bêserûberiya gerdûnê û di ezeliyet û ebediyeta demê de eger îhtîmala çêbûna tiştekî hebe wê ew tişt muheqqeq çêbe" çima? Ji ber ku gerdûn meydana cerbên îhtîmalan e. Yanî teorî ne tenê ji bo candaran ji bo her tiştî li kar e erê ji her tiştê ku heye û wê her tiştê ku çêbe... ev teorî di felsefeyê de jî xwe dispêre felsefeya hegel. tez-antîtez-sentez... peyre teoriyên weke "jîndar bi peresînê çêdibin" derketine holê zanyar jî dest bi berhevkirina delîlan kirine û bi sedan arguman û delîl dîtine jî. ecêba xwedê heya niha bi hezaran arguman dîtine jî lê hêjî hin kes derdikevin îdîayên dûrî-aqil bi lêv dikin. Qala formên navber filan dikin lê di rastiyê de bi hezaran formên navgîn hatine dîtin lê mirov nikare hemûyan bibîne ji ber ku jixwe dîtina her fosîlek mûcîze lewra her tişt nabe fosîl. Kêm tişt gava şert û merc pêkan bin dibin fosîl ha ew kêm tişt weke bi hezaran fosîl heya îro hatine.

Teoriya werarê berî delîl û melîlan tiştekî formel û matematîki ye yanî tu, tu delîl nebînî jî dîsa dikarî fehm bikî ku tiştekî wiha pêkan e û dibe. ev çî ye? Ev xwerû seleksiyon e, seleksiyonên xweberî û seleksiyonên çêkirî û seleksiyonên ku ji ber pêdiviyên jîndaran derdikevin holê. Mesela "kûçik" pazde hezar sal berê tune bûn vêca ji kur hatin? Belê ji seleksiyonî çêkirî derketin. Piştî ku mirov guran kedî kirin dest bi mudahaleya guran kirin... bi xwedê ez bi xwe re nabînim rave bikim...lê di nivîsên jor de bi dehan îdîayên ecêb û dûrî aqilan yên dijî teoriya werarê hene lê ez ê tenê bersiva yekê bidim yên din bila bimînin. Hevalek tenê deh heb formên navgîn xwestiye ez ê jî binivîsim

(bnr: homo habilis)
(bnr: homo erectus)
(bnr: homo rudolfensis)
(bnr: homo georgicus)
(bnr: homo ergaster)
(bnr: homo antecessor)
(bnr: homo cebranensis)
(bnr: homo heidelbergensis)
(bnr: homo neanderthalensis)
(bnr: homo rhodesiensis)
(bnr: homo sapiens idaltu)
(bnr: homo floriensis)
(bnr: homo sapiens sapiens) însanê îroyîn

fosîlên hemûyan jî hatine dîtin heya hinek jê weke homo habilis û erectus bi sedan hatine dîtin ku êdî zanyar dikarin bi dîmenên sêberî wêneyên wan jî çêkin
Here lînkê ev jî kalê min ê rehmetî homo habilis e...