1. peyv û têgeh û qalib û biwêj û gotinên pêşiyan yên ku tirkan ji bo zimanê xwe yê doşirme ji kurdî wergirtine an dizîne..

2. (bnr: tirşik)

3. bi qasê zanim di nav van peyvan de tirşik tune.

ji ber ku xwarineke tirkan jî bi vî navî heye. lê ya wan ne tirşik e, "tîrşîk" e.

giyayê tîrşîk: http://tr.wikipedia.org/wiki/Tir%C5%9Fik (jê re andırın jî tê gotin)

xwarina wan tîrşîk: http://tr.wikipedia.org/wiki/T%C4%B1r%C5%9Fik_%C3%A7orbas%C4%B1

4. ji tirşikê mebesta min xwarina kurdan a ku jê re metfûnî jê tê gotin bû helbet li deverinan tevî navê türlüyê navê tirşikê jî ji bo vê xwarinê tê hildan .. wekê din peyva tirşikçîyê jî mirov dikare di nav vê kategoriyê de bicih û sitar bike..

xwudê hez bike di siberojê de piştî ku ferhenga tirşikê jî hinekî binavûdeng bû wê cihê vê peyvê di nav zimanê tirkî de qayîm û muqîmtir bibe..

5. "Tırstım be yapmayın olum" Nizanim kesek wek min heye di tirşikê de ji zayînê heta niha bi piraniya jiyana xwe di nava tirkan de jiyaye.ku wusa be em baş wateya "Tırstım be olum yapmayın" a 'Tırtstım'ê dizanin.Ew ji kurdiya ' Tirsyam'(Kuro wusa mekin lo ez zahf tirsyam)'a me ye ku hatiye dizandin.Tırstım jî em dikarin bêjin wek ''nîşaneya bizdonekî '' ye.

6. (bnr: tırsmak) (bnr: tırsak)

7. tazîye: wateya peyva "tazî" bêcil û bêkinc e. dema ku mirov dimirin wan tazî dikin û mirov tên şûştin. lewma ev bêje bi eslê xwe ji kurdî ketîye tirkî.

8. bêje ya "çapraz" jî bi kurdî ye.



çapraz= çap+raz

çep: sol

rast: sag

çeprast: sagli sollu..

9. rehber: rê+ber= tê wateya; yol gosterîcî

çatal: çar+têl: tê wateya; dort parmak

10. mar kîrîn: bi îngîlîzî tê wateya; married: zewicî

siyah: sî= golge

11. çarmih: çar+ mix; dort çivi

cîhan: cî+aniha; simdîkî yer

12. hafta: heft:(7)

kervan: karwan. kar+wan: iş tûccar

aga: axe: ax;toprak, xwedîyê axê

13. abdest: av+dest

14. çile: zehmet

çîle,çille an jî çilleh: bi rayeka xwe navê jimareya çel(40) e. di tesevûfê de hejmara çil(40) pir girîng e. mirov çil rojan dikeve seylî sulukê û xwe ji cîhanê qut dike. hew rojê zeytûnek û tasek av heye. ev tiştekî pir zehmete lewma navê ev çalakîyê kirine, çile.

15. avrêl: nîsan: navê meha çaremîn e. wateya ev bêjeyê (av+rêl) rêya herikandina avê ye. di meha avrêlê de zivistan diqede û berf dihele, av çêdibe.

di zimanê îngilîzî de jî "april" e. jiber ku kurdî u îngilîzî zimanên hevmalbatî ne.

16. li gorî îdîaya zeynelabidin zinar peyva diğerê ya tirkî ji peyva dîke ya soranî ya di wateya ya din de hatiye wergirtin..

18. teze(têze: têzê: têza): ev peyv bi rehê xwe kurdî ye. ji ber ku; peyva "zê" bi serê xwe kurdî ye. "zê" tê wateya tiştekî nê derkevi holê. wateya peyva teze an jî (têze: têzê: têza) "tiştê ku nû zayî" ye.

bi rayeka ev peyvê pir bêje hene. mînak:

zêde

zayîn

zindî an jî zêndî

zêdayî

zêdan

zêdek

zêdetir

zêç

zîrek an jî zêrek

19. "Yeni": ev peyv jî di zimanê kurdî de bi cih e. di nav tirkên enedolê ji ev peyvê dibêjin "yenü" an jî "yanü".

rayeka ev peyvê "nû" ye.

bi kurdî tê ser peyva "ya nû" , "ewa ku nû", "yênû, yanû".

peyva "yanû" veguherîye "yeni".

20. peyva : bekar



bekar tê ser wateya wekî "bêkar" yanî mirovê ku hîn kar bi destê wî neketîye . ew nikare bizewice.

21. diklenmek - dîk: horoz

harap, harabe- xerab, xerabe

çerçeve( dört kenarlı)- çarçûve ( çar: dört

birader- bira(kardeş)

destek vermek- dest dayîn( dest: el dayîn: vermek)

çeyrek( dörtte biri)- çaryek( çar: dört yek: bir)

sarhoş- serxweş( ser: kafa, xweş: güzel, hoş)

22. bêguman "diklenmek" ne yek ji van e.

ji ber ku peyva "diklenmek " ji peyva "dik" ya bi tirkî tê ku wateya wê "tiştê tîkane" ye û "diklenmek" jî wateya xwe ji vê maneyê distîne: xwe req kirin, xwe tîkane kirin, serê xwe rakirin.

23. xwoşav:hoşaf

24. düşman dijî +min

25. namerd =ne +mêr di wateya ne zilam ne mêr

26. Ez dibêjim qey Havari jî peyvekî kurdîye.

Tirk; "İsa ve 12 Havari'si" dibêjin.

Kurdî; "Hawar" gazî alîkarinê dike.

Bi tirkî wateya alîkirin = yardım etmek. Hawarî jî wateya "yardıma gelen, yardımcı" dibe.

Encam: Îsa û 12 hawarîya wî --) İsa ve 12 yardımcısı.

Wueeyy ez mîna Devlet Bahçeli bûm ha!

Dive ez êdî pozê xwe nexwim di nav karê filoloji *

27. kelav kallavi



tırşi turşu

29. kuçu kuçu, pisi pisi

36. (bnr: etîmolojiya peyva taziye)

37. peyvên gumanbar in..

gelek kurd dibên qey peyvên di her du zimanan hene, ji kurdî derbasî tirkî bûne, lê na bi pirranî, ew peyv in ku ji farisî derbasî tirkî bûne..

di heyama osmaniyan de edebiyata dîwanê gelek pêşde diçe, şairên wê heyamê bi pirranî farisî dinivîsin, edebiyata dîwanê di eslê xwe de ji hÊla farisan ve pÊşve çûye yên dî jî heyranê farisî ne û kirine ku bi farisî binivîsin, qene peyvên wî zimanî kar bînin..

peyvên hayî yên farisî yên ku aniha di tirkî de tên xebitandin, taa ji wê heyamê gihiştine îro...

38. Pêşîn -> peşin

Bi farisî ne pêşîn e lewma ji kurdî hatiye standin..

39. peyvên ku gelekin lê dema lazim dibin nayên hişê meriv



çeyrek= çaryek

40. tırı vırı = tir û vir



(Tırı vırı yapmak)



Min îro ferq kir ku peyva/biwêja "tırı vırı" Ya tirkî ji kurdî tê. biwêja "tırı vırı" di tirkî de bi maneya tiştên beredayî, kêrî tiştek nayê, derew re tê gotin.



mînak:

ya oğlum bırak bu lafları, tırı vırı yapma!

Hocam boş ver bunları tırı vırı işler!



Eslê "tırı vırı" rasterast biwêjê me ya tir û vir ê tê. em gava yekî boş beleş xeber dide jê re dibêjin tirek, tireko, tirro, tira dawêje... yan jî vir, virek, vireko, virro, vizzo... carna jî em dibêjin tir û vir ê neke, yanî beredayî xeber nede, rastî bêje.



gotina tir û vir ê neke wekî tiri viri neke ketiye nava tirkî,



bila xêra wê bibînin înşelle...

41. ev ên ku di vî rûpelê de hatiye nivîsin, pirraniya van di esle xwe de ji farisî, ji îraniya kevn, ji erebî yan jî ji soğdî hatiye tirkî. qisûrê min mêze nekin tirşikvanno.



mesela;

peyve "rehber" a tirkî ji "rêber" a kurdî nehatiye. ji ber ku "rehber" di farisî de heye û wek peyvekî îslamî hatiye tirkî.



"harap, harabe- xerab, xerabe" daneberhevek xelet e. ji erebi hatiye tirkî, kurdî û farisî.



"birader- bira" daneberhevek xelet e. ji farisî "bêrader"; hatiye tirkî.



"bekar" jî ne rast e. ji erebî "bikr."



"yeni-nû" jî daneberhevek xelet e. ji ber ku peyve "yeni" çend sed sal berê wek "yengi" dihat gotin. û ev herfe "ng" jî harfekî cûda ye; ne "n" ye ne jî "g" ye.



"taze" jî ji farisî hatiye tirkî. ji ber ku bi kurdî "têze" ye.



"abdest" jî ji farisî. ji ber hem bi kurdî "avdest" e hem jî peyvên dînî bi gelemperî ji farisî hatiye tirkî.



"sîyah" jî ji farisî hatiye tirkî.



"düşman-dijmin" ji daneberhevek ne rast e. ji ber "düşman"ê tirkî ji "doşmên"ê farisî hatiye.



"namerd" jî ji farisî ye. ji ber ku bi kurdî "nemêr" e. pêvekê nerêni bi farisî "na" ye, bi kurdî "ne" ye, bi îngîlîzî ji "un" e.



de hade silav...

42. (bnr: peyvên ku ji kurdî ketine farisî)



belkî hemû ne ji kurdî derbasî tirkî bibin lê divê mirov zimanê kurdî jî evqas bêhêz hesab neke. çawa ku gelek nirxên kurdan û heta axa kurdan ji aliyê netewên din ve hatine dizîn gelek peyv jî hatine dizîn û em pê nizanin. weke mînak peyva abdest; çima ne ji kurdî lê ji farisî derbasî tirkî bûbe? ma zimanê farisî ji roja big bangê ve heye lê kurdî berî 100 salan hat îcatkirin? kî dikare bêje ev eslê vê peyvê ne kurdî lê farisî ye?

44. Tê bîramin kû mamosteyêmin gotibû meriv nikarê bejê ev peyv kurdîye an farisîyê. Encax ji aîleye zimane îranîyê

45. herkes= her/kes

vê peyva dibe ji kurdî ketibe tirkî

46. car caran tê rastê min û ez li vir parve dikim, wekî peyamê min ê peyvên ku ji kurdî ketine tirkî/82215



(ne heddê min e, ez zimanzan nînim, etîmolojiya wan peyvan lêkolîn nekirime. hema wan peyvana hinek jî berçavê mirov e, eleqeyê wan ji kurdî re rasterast ortê de ye)



îro min ferq kir ku lêkera tirkî ya çökmek a ji peyva kurdî ya çok ê re têkilîkî heye. çok perçekî çîpê meriv e, meriv bi wê, çîpa xwe ditewîne. tirk jî bi vê maneyê dibêjin çök-mek, mebesta wan ê gotina 'çökmek' tewandina çok ê ye ku ji peyva çok û çök eynî ye.



mînak: şimdi söylediğim hareketleri yapacaksınız arkadaşlar! çök! Kalk! Çök! Kalk!

47. tirkî: koç

kurdî: beran



dibe ku peyva tirkiya koç ji peyva kurdiya qoçê tê.



qoç bi tirkî: boynuz

48. kurdî: Wêrek (Kesên diwêre, natirse) bi tirkî: yürekli, cesur



tirkî: yürek (dil, qelb)



deng û maneya wan gelekî nêzîkê hev in, îhtîmaleke mezin têkiliya wan bi hev re heb in.

49. kurd= kürt

50. hin kurdên ku xwendin û nivîsandina kurdî dizanin xwe wek zimannas dibînin. bêyî ku lêkolîneke berfireh neyê kirin em nikarin bibêjin ku ev peyv ji kurdî ketiye tirkî an na ji farisî ketiye tirkî. ji ber ku kurdî û farisî zimanên ji heman malbatê ne peyvên dirûvê hev jî pir in. lewma dibêjim bila ên ku bi rastî jî hakimê vê mijarê ne binivîsin da ku em jî rast hîn bibin.

51. Li gor etîmologê gewre îbrahîm xelîl baran hemû peyvên tirkî ji kurdî hatine wergirtin. weke mînak enîşte: ê-nişt-te. êdî çi qas rast e xwedê dizane.

52. gêjek rabûye, dibêje ibrahîm halîl baranî 'etîmologê gewre'. erê babam/anam, erê. gewre.



ne wateya etîmologî, ne jî ya gewreyê dizane bawerim. here cihekî, xwe şa bike, bixêrtir e.

53. ji kurdî peyv neketiye tirkî
peyvên wek hafta, abdest, çapraz farsî ne

54. Pençe = pênce
(bnr: pênc)

55. Car caran gava Tirkî xeber didim yan jî dêna xwe didim û hinekî wan tê rastê min

Bi Tirkî "Demin"* bi kurdî hêca ye. Dem bi kurdî wext e demin ji kurdî ketiye tirkî.

* Demin: az evvel, biraz önce (hêca, gava dinê)
Jixwe çavkaniya tdk ê ya ferhenga berhevkirî ya devkî de ev peyv ji Diyarbekirê hatiye berhevkirin: Here lînkê

56. piraniya peyvên ku di vir de hatine nivîsîn ne ji kurdî lê ji erebî û farisî ketine Tirkî ku bi heman awayî ketine kurdî jî. loma em dibên qey ji kurdî ketine Tirkî. Heyran ma zimanê serdest qe ji zimanê bindest peyv werdigire? ji xeynî hin peyvên argo û çend peyvan ti tişt ji kurdî neketiye Tirkî. gelek peyv hene ku hem Tirkî hem jî kurdî ji zimanên erebî û farisî wergirtine. Hege em baş lê binêrin zimanê farisî jî gelek peyvên xwe ji erebî wergirtiye. Her tişt girêdayî bindestî û serdestiyê ye. Ji ber serdestiya dînî zimanê erebî li ser piraniya zimanên rojhilata navîn konê xwe vedaye. Farisî jî ji ber çandê xwe -ku girêdayî hêza xwe ya leşkerî bû- li ser zimanên rojhilatî gelek bandor kiriye.

57. Peyvek nû li devê xortê Tirkan: tırstım.
Hê neketiye hundir lêbelê hema li ber derî de ye*

58. Derzî: Terzi

59. Dema em xendakarbûn pêyvek "DEVŞÎRME" hebû dîroka pirtûka tirkada.
Devşîrmek = dev + şîrkirin
ez bawerim ev jî kurdîye.

61. Dûrbîn-dürbün
Çaryek - çeyrek
Herkes-Herkez
Avdest(destmêj)-Abdest
Koç-Göç
Koçer-Göçer
Dîyar-Diyar
Gûl-Gül
Xirab-Harap
Tiştên ku hatine bîra min

62. Dûrbîn-dürbün
Çaryek - çeyrek
Herkes-Herkez
Avdest(destmêj)-Abdest
Koç-Göç
Koçer-Göçer
Dîyar-Diyar
Gûl-Gül
Xirab-Harap
Tiştên ku hatine bîra min

(Edît:Gorî https://sozluk.tdk.gov.tr/ 'ê beyva "diyar" peyvek erebî ye. Lê ez bawerim koka wê kurdî ye.)

(Edît2: kok-kök)

63. Çepûrast-- Çepras -- bi tirkî Çapraz
Ta mar -- Tamar -- Damar
Pêşî -- Peşinat

64. Ji qûna te nayê - götünden gelmiyor
Gava ku ev gotin ji yekê tirk re tê gotin mêjû ji sera diçe, tu tiştek fam nake. Lêbelê di kurdî de gotinek xweşwate ye. Ji kesên bêkêr û tiral re tê gotin.

65. Tavsamak: tewsandin
(bnr: tews)

66. Tirkî: Tepsi kurdî: tepsî (sinî)

Min ferhenga etîmolojiya Tirkî lê nihêrî ji bo peyva Tepsi ya Tirkî dibêjin di kitêba Divan-i Lugat-it Türk (1070) ] de wekî tevsi/tebsi derbas dibe ev jî ji peyva dep tsí ya zimanê Çînî derbasî Tirkî bûye.

Lêbelê ev ê ku dibêjin rast e yan derew e nizanim.

Di kurdî de lêker û radera wekî tepisandin, tepisî, tepisîn hene dibe ku eleqeya tepisî û tepsî hebe. Ji ber ku maneya tepisî, tepisiyayî bi maneya xwe ve tam cihê vê peyvê digire.

(Tepisî, pê qeweteke giran ve bi zorê tiştekî wekî lewhe xwarkirin e)

67. mînakên dayîn gelemperî ji peyvên hevpar yên zimanên îranî ne. Hinek ji etîmologên ji bin çengê çêdikin jî hene.Çendin ji van ji peyvên hevpar ên îranî ne (taybetî farisî) çendin ji van xwerû kurdî ne nizanim.
Çend mînakên rasterast ên ku ji kurdî ketiye di nav tirkî de ev in:
Gundî, tirşik, teşko, dizo, migo,keko, kîrve, ya herro ya merro.

68. nahoş = ne xweş

69. hırçına bi tirkî li gor Ahmet Vefik Paşa ku nivîskarê Lugat-î Osmanî ye (1876), ji xirça kurdî tê. xirç, xirçîn ango dev avêtin, gez lê dan e.

nizanim çima zimanên serdest tenê peyvên pejoratîv ji zimanên bindest werdigirin.

70. Peyvê "Dızlamak" Ji Kurdî ketiye Tirkî. Bi taybetî li ser medya civakî gelek bikar tîne. Wateya wî bi Kurdî "Dizîn, diz kirin e". Xwerû Kurdî ye.

72. tirsîn = tırsmak

73. Rêber

74. avaya kurdî wek ova derbas bûye. ava/132043

û qasê dizanim avdanka kurdî jî wek avadanlık derbas bûye.

75. teşt/136542