1. xanîyên axî/115433

mîneralek e. berê di seyandina xwenîyên axî de gelek dihat bikaranîn û ibe sedema nexweşîyên giran. hê jî hinek mirov vê qebhetê dikin.
her wiha berê, di serî de keştî, di gelek şaxên sanayîyê de jî hatîye bikaranîn. ji ber vê yekê niha jî dema ew keştî dikevin tamîrê an jî dema ew xanîyên kevin tên hilweşandin, talûkeyek derdikeve holê. weke din, jixwe aniha bikaranîna vê madeyê hatîye qedexekirin.

di nav gel de weke çelpek jî tê zanîn

di sala 1980an de rêxistina tendurîstîyê ya cîhanê da zanîn ku ev made dibe sedema kansera pişan. rîska vê kanserê %500 zêde dike. ger di ser de cîgare jî were vexwarin ev rîsk dibe %5000-9000.

ev mînerala bi navê asbest di nav axa spî de tê dîtin. ji hêmanên magnezyum sîlîkat, kalsîyum-magnezyum sîlîkat, hesin-magnezyum sîlîkat an jî sodyum-hesin sîlîkat pêk tê.
ji ber ku li hember germayî, madeyên kimyewî û zemên gelek quwet e, di çêkirina avahîyan de ev bi hezaran sal in tê bikaranîn. berê di sanayîyê de jî hatîye bikaranîn heta ku hatîye qedexekirin.

dema ji ber peritîna dîwar mîwaran tevlî hewayê bibe, bi standina nefesê digihe pişên mirov û nexweşiyên lê peyda dike. ev bandor zûzû çêneba. di nava 10-50 salan de tesîra xwe nîşan dide.

dibe sedema gelek nexweşîyên dil û pişê. di serî de jî kansera pişan ya bi navê malîgn mezotelyoma û asbestozîs. mixabin tedawîya van nexweşîyan jî tune. nexweşîya Asbestozîsê di nava gel de weke nexweşîya çermîkê jî tê zanîn.

li kurdistanê jî li gelek deveran di seyandina malê axî de ev ax tê bikaranîn. mirovên ku di van xanîyan de mezin bûne, di bin talûkeyekî gelek mezin de ne.