Kategoriyan hilbijêre;

Tenê yên kurdî?:

Pêşîn yên:

Agahî: dema 2 an jî zêdetir kategorî hatin hilbijartin, bila mijar wan hemû kategoriyênku te bijartine, bihewîne an hema tenê yek ji wan kategoriyan bihewîne jî bes e?
Hemû an hema kîjan be:


8 mijar û 10 peyam
el cezerî el- kurdî

el cezerî el- kurdî

1. Ismaîl Ebûl Iz Bîn Rezzaz el-

Cezîrî el Kurdî di sala 1153’yan de

li taxa tora Cizîra Botanê hatiye

dinyayê. Ismaîl Ebûl Iz Bîn Rezzaz

el- Cizîrî el Kurdî di qada zanista

sîbernetîkê de wek hosteyê herî

mezin tê pejirandin. Ev hosteyê

ku wek bavê sîbernetîkê tê dîtin di

heman demê de hosteyê fizîk, robot

û matrîksê ye jî. Ismaîl Ebûl Iz Bîn

Rezzaz el- Cizîrî el Kurdî di sala

1233’yan de li Cizîrê çû ber rehma

Xwedê.

El Cezerî perwerdeya xwe ya

ewil li medreseyên Kurdan kuta kir.

Li van medreseyan bêtir li ser fizîk

û sîbernetîkê sekinî û heta roja me

jî gelek îcadên hêj ne hatine dîtin

kişfkirin û di dema xwe de xistin

xizmeta mirovahiyê.

Ebûl Izê ku di bin desthilatdariya

Zengiyên Kurd e dijiya, piştî demekê

li ser vexwendina Artûkluya çû Amedê. Li vê derê pirtûka xwe ya bi

navê ‘Kitáb fí ma’rifat al-hiyal alhandasiyya’(

Pirtûka bi marîfetên

yekbûna teknîk û xeyalan)

nivîsand. Nusxeyeke pirtûka xwe

pêşkeşî hikûmdarê Abbasiyan Ebûl

Ahmed, Nusxeyeke din jî pêşkeşî

hikûmdarê Artûkiyan Mehmûd bîn

Mihammed kir.

Nusxeya ku şand Bexdayê

di dema dagirkeriya Moxolan de

wenda bû. Li ser Nusxeya Amedê jî

dibêjin ji koşkê hatiye dizîn lê gelek

îcadên Mihammed bîn Yusuf bîn

Osmanê Heskîfî ji hin beşên ku ji

ber pirtûka wî girtine hatiye heta

roja me. Di Koşka Topkapiyê de

jî kopiyeke wê berhemê heye. Li

dinyayê jî bi tevahî 16 jibergirtinên

wê hene.

Bikaranîn, derfetên sûdwergirtinê

bi xêzkirina wek pêşnûmayan bi

awayekî bêhempa û pir nuwaze ya 50 cîhazî şanî mirovan kiriye. Ji ber

vê yekê El Cezerî El Kurdî di riya

zanist, zanyar û îcadan de dibêje

‘’Her teknîk û ilmê ku bi sepandinê

neyê ceribandin di navbera rast û

çewtiyê de ye’’

Alema Rojavayê Ismaîl Ebûl Iz

Bîn Rezzaz el- Cizîrî el Kurdî wek

Al-Jazarî nasdikin. Norbert Wiener,

Andé Mari Ampére, James Clerk

Maxwell, Szolem Mandelbrojt ev

endezyar û zanyarên ku li ser

zanista fizîkê navdar bûne, El Cezerî

ji bo wan bûye wek çavkaniya bestê

û mamoste.

Di nav îcadên El Cezerî de

cûreyên saetan, deriyên otomatîk,

amûrên sifreyên otomatîk, amûra

xwîn girtin û berhevkirinê, pestopîva

xwînê, termûz, fiskiyeyên avê,

otomatên mûzîkê, hewzên nayên

valakirin, tilûmbeyên avê, pergalên

pompekirinê, mifteyên şîfrekirî,

muslix, maşîneyên kar û amûrên ku

barên giran radikin.Di nav wan de ya ku herî zêde

balê dikişine ser xwe û di dawiya

sedsala 20’emîn de hêj nû hatiye

kişfkirin muslixên otomatîk in. El

Cezerî ew muslix bi pergaleke

wek ya robotan saz kiriye û ji

bo destnimêjê xistiye xizmeta

mirovan. Ew robot wextê ku kesên

destnimêj bigirtana destê xwe dirêjî

bin muslixê dikirin û bi awayekî

otomatîk av ji muslixê dihat. Pergala

wî robotê otomatîk, bi hesabê wek

‘0101’ tê zanîn hatiye damezirandin.

Jixwe îcadkarê vî hesabî jî El

Cezerî ye. Ji ber vê yekê jî wek

pêşengê fikra pergala kompîturê jî tê

qebûlkirin.

Çawa ku wextê mirov dibêje

tib Îbnî Sîna, wextê mirov dibêje

matematîk Harezmî, wextê mirov

dibêje felsefe Farabî; tê hişê mirov,

wextê mirov bibêje sîbernetîk jî

Bedîuzzaman Ebul Îz Ismaîl er-

Rezzaz el-Cezeri el-Kurdî tê hişê

mirovan.Zanista sîbernetîkê navê xwe

li sedsala me kiriye. Ev peyv

rayeka xwe ji grekiya kevn ji peyva

‘Kubernetes’ an jî ji latînî ji peyva

‘Gobernare’ya di sala 1948’an

de ji aliyê Norbert Wiener ev nav

sitandiye. Wiener, ji bo wateya

sîbernetîkê dibêje; sîbernetîk, ji bo

hemû pergalên organîzekirî(zindî

an ne zindî), ajal û maşîneyên wek

pergala raçavkirin û rajihandinê ye.

Ango sîbernetîk; zanista ragihandin,

damezrandin û eyarkirina mîhengê

ye. Ji bo mirov û maşîneyan li

danûsitandina agahiyan, rewşa

kontrol û mîhengê lêkolîn dike.

Binyadê vê zanistê ji aliyê

Bedîuzzaman Ebu`l Iz el-Cezerî

el-Kurdî ve hat avêtin û îro bi

pêşveçûnê, derfetên çêkirina

kompîturên ku ji jiyana me bûne

perçeyek derxistiye holê.

Li ser mijara despêka pergalên

otomatîk û sîbernetîkê Fransewi

Descartes û Pascal; Elmanî,

Leibniz; Îngilîz jî, Bacon îdia dikin.

Lêbelê beriya van hemûyan bi 600

salî Bedîuzzaman Ebu`l Iz el-Cezerî

el-Kurdî rêgezên zanista sîbernetîkê

bi dinyayê ve dabû naskirin.Bedîuzzaman Ebu`l Iz el-Cezerî

el-Kurdî ne tenê pergalên otomatîk

damezrandibûn, di heman demê de

di navbera pergalan de ku otomatîk

dixebitin mîheng jî sazkiribû. Ev

pergala ku Bedîuzzaman Ebu`l Iz

el-Cezerî el-Kurdî sazkiribû encax

piştî wî 800 salî Profesorê Norolojiyê

yê Îngilistanê Ross Ashbyê ku wek

bavê sîbernetîkê tê zanîn di sala

1951’ê de hêj nû kişf kiribû. Hêj nû

di wê sala navborî de qala mîhenga

di nav pergalên otomatîk kiribû.

Her wiha binyadê keşfkirina

regulatoran jî dîsa digihêje El Cezerî

el- Kurdî. Tê zanîn ku cara ewil

J. Watt di sala 1780 de regulator

kişf kiriye. Lêbelê wextê ku mirov li

pirtûka El Cezerî dinihêre di rûpela

171’ê de pergaleke hema hema wek

a J. Watt heye. Ango Bedîuzzaman

Ebu`l Iz el-Cezerî el-Kurdî beriya J.

Watt 500 salî regulator jî kişf kiriye.

Heta ev regulator di pirtûka xwe de

wek şiklê çûkekî çê kiriye.Dîsa Bedîuzzaman Ebu`l Iz el-

Cezerî el-Kurdî beriya Leonardo

da Vîncî bi 300 salî li ser hêmanên

çerxê bi diran, tiştên ku Da Vîncî

zane û nizane di pirtûka xwe

nivîsandine.

Ev tişt îro zana û zanyarên me

hemûyan matmayî dihêle û xeyala

kişfkirina van tiştên giranbûha jî

nikarin bikin.

Bedîuzzaman Ebu`l Iz el-Cezerî

el-Kurdî wek bavê zanista robotan

jî tê zanîn. Di mijara teknolojiya

robotan de jî, gelek sepandin û

pêşniyazên ku pir di pêşiya dema

xwe de ye hene. Di çaxa navîn

de hêj beriya Emerîka bê kişfkirin

û Ewropa di serdema tarî de bû,

Kurdistan gihiştibû lûtkeye zanistê.

Wê demê teknolojiyeke ku nedihat

aql û xeyala li Kurdistanê dihat

bikaranîn. Di dîrokê de zanîngeha

ewil Zanîngeha Haranê pêşengiya

van pêşketinan dikir û gelek bajarên Kurdistanê jî wek çira şevê bi

roniya van zanistan ronî bibû.Bi

taybetî jî paytextê wê demê Amîd/

Amedê di hundirê Koşka Kelehê de

teknolojiyeke îro jî em nikarin xeyal

bikin dihat bikaranîn.

Di hundirê koşkê de gelek

robotên ku El-Cezerî el-Kurdî

çêkiribûn xizmeta mêvanan dikirin.

Her wiha ji bo destmêjgirtina Paşe jî

robotê avê jî çêkiribû. Her wiha ji bo

Paşe û mêvanên wî kêfxweş bikin

robotên li saz, def û erbanê dixin,

maşîneyên di şiklê teyrê tawiz de

ku di hundirê koşkê de digeriyan,

mifteyên bi 24 şîfreyên ji hev cuda,

demjimêrên avê, robotên kelekkar

ên di hewzê koşkê de digeriyan,

hewzên ji aliyekî tije dibûn ji aliyê

din ve dihatin valakirin, maşîneyên

destmêjê yên otomatîk û hwd. Di

nava bedena navdar ê Amedê de

dihat bikaranîn. Em dikarin vê yekê

pir rehet bibêjin ku qeyda robotê

herî kevn û ewil li Kurdistanê ye.Her wiha robotê ewil li Amedê hatiye

çêkirin û bikaranîn. Ev yek tiştekî pir

girîng e, em dikarin bi vê yekê pir

şanaz û bextewar bibin.

Bedîuzzaman El-Cezerî El-Kurdî

di heman demê de ew kes e ku di

dîrokê de cara ewil bi maşîneyên

otomatîk mijûl jî bûye. Ji ber vê

yekê wek mekanîkkarê ewil tê

qebûlkirin. El Cezerî di xebatên xwe

de ji teoriyê bêtir li ser pratîkê ango

li ser sepandinê sekiniye. Wextê

ku li ser îcadekê dixebitî berê bi

hisabê endazeyê ango geometriyê ji

kaxizan makêta wan çê dikir. Berîya

maşîneya hisap a ewil çê bibe bi

600 salî berê mekanizmayeke bi

heman rêgezê dixebitî îcad kiribû.

Bedîuzzaman El-Cezerî El-Kurdî

gihaştibû lûtkeya zanista kontrolê ya

otomatîk. Hemû dinya qebûl dike ku

ev alim, deha û îcadkarê bêhempa

yê Kurd El –Cezerî bi tevgera avê û

enerjiya wê jî gelek maşîneyê din jî îcad kirine. Lewra di pirtûka xwe de

ew bixwe dibêje; ‘dema min nû dest

bî çêkirina maşîneyan kir, ez ewil li

gor rê û rêbazên Arşîmed dixebitîm.

Lêbelê min ew dît ku maşîneyên

min îcad dikirin li gor qanûnên

wî nedixebitîn. Ji bo xebitandina

maşîneyên xwe min jî bi hêmanên

xwe ew îcadkirin û xebitandin’.

Dema Bedîuzzaman El-

Cezeri El-Kurdî de ceyran, hêza

manyetîk, fîşara fotonê an jî hêzên

elektromanyetîk tune bûn. Wî jî

derfetên di destê xwe de bikar anîne

û ji hêza avê û tesîra pestoyê sûd

wergirtiye. Her wiha îcadkarê ‘mîlê

krank’ ku îro di wesaîtên bimotor de

tê bikaranîn jî Bedîuzzaman El-

Cezeri El-Kurdî ye. Bi van derfetên

pir kêm ev îcadên pir giranbuha

çêkirine. Ev jî cih û nirxê wî yê

zanista sîbernetîkê şanî dinyayê

hemûyan dide.El-Cezerî el-Kurdî bi van îcadên

payebilind ne tenê mirovên serdema

xwe îro jî gelek zanist û zanyaran

matmayî dihêle. El-Cezerî el-Kurdî

di dîroka înformatîkê de navê xwe

bi tîpên zêrîn nivîsandiye. Ew jî û

pirtûka wî jî hêj jî eleqeyeke mezin

dibîne. Di gelek kovarên înformatîkê

de wek ‘Bavê Otomasyon û Robotan

Ebûl Iz El-Cezerî el-Kurdî’ tê zanîn.

Bedîuzzaman El-Cezerî El-Kurdî ne

tenê çavkaniya şanaza Amediyan e,

bi taybetî yê Kurdan û bi gelemperî

jî yê alema Îslamê hemûyan e.

Îro gora wî îcadkar, mekanîkkar

û dehayê bêhempa li Cizîrê ye. Tam

li hemberî turbeya Hz. Nuh e. Gelek

mirov wextê tên ser turbeya Hz. Nuh

di ber gora Bedîuzzaman El-Cezeri

El-Kurdî jî derbas dibin û fatîheyekê ji

wî re jî dixwînin. Lê mixabin ew kesên

ku fatîhê dixwînin nizanin ku ew kesê

di wê gorê de ye, mirovekî çiqas hêja

û mezin e.

(A. Hakîm Baş)

(çavkanî:Kovara zanko hejmar 3)



26.02.2015 13:53 | hûteheftserî

Hemûyan Bixwîne

Xêra xwe vê peyvê ji îngîlîzî wergerîne kurdî
destkol
dengdanên dawîn (yên din..)
pelûl [1]
Diranê feqîran di pelûlê da dişike....
tirşik translate [3]
Mirmirokî:kekremsî Mêrokî:erkeksî Mîrovokî, merivokî: însansi Tirş...
kerguh [3]
Ajalekî şêrîn e Ji bo "taybetmendiyên" wan gotine kerguh. Gu...
pelûl [1]
Ez pir jê hez dikim li jor nivîskar gotiye xwarin û şêraniya pîr û ka...
pelûl [1]
şêranîya ku bi ard-arvan û av û şekir çêdibe. kesê bixwaze kare ji dêl...
belki ev jî bala te bikişînin
» kurdî nizanim

Kategoriyên mijarê::
nivîskarên ku li vê mijarê nivîsîne


sitemap
reklamokên beredayî