10. rexneyên li beyannameya duyem:
înanolo li ser beyannameya duyen jî nivîsîye, ji bo mijar bê fêmkirin divê bê xwendin, îtiraz divê hebe, lê çawa?: Here lînkê


ibrahim seydo aydogan jî ji ber ku navê wî tevlî vê nîqaşê bûye û hinek kesên din jî navê wî bikar anîne, li ser vê meselê devê xwe ve vekiriye û ev hewldana kundirkî têra xwe û me îzeh kiriye, ez ê lînkê nedim, ji ber ku facebook e, ihtîmal he ye winda bibe ez ê li vir copy-paste bikim:
Li ser rexneya nivîskariyê... û şêwazê...
Dem kêlîkan dixwe û dest bi çi bide, wê jî bi xwe re kevn dike. Helwêstên demkî û peyvên kêlîkan di tara bêjinga kamiliya giyanî re dadiwerivin û di bin nîrê hikumê vijdanekî gihîştî de dibin sedema poşmaniyan.
Dem mirovî bi xwe jî kevn dike, lê haveynê kamiliyê ye ji bo wî. Lewma xortanî û ciwanî hevalên bêkemaliyê ne, lewre hê di ava demê de têr nehatine şuştin.
Piştî 120 salên nivîskariya kurdî ya çalak, mirov digihîje ramana ku ev tecrube hemû ji bo lêgerîna vegotineke xweser bû ku dê tev li bîreke giştî ya hevpar bibûya û qedrê peyva kurdî bilind bikiraya. Vegotin di ser her tiştî re ye, lewre berî peyvê, daxwaza vegotinê hebû.
Ji Melayê Cizîrî û Ehmedê Xanî û bi vir ve, nivîsandina bi kurdiyê bûye cîhê vê doza vegotina kurdîniyê. Cizîrî digot "bi Şîrazê çi hacet", Xanî ew "fesaneya" xwe bi "Şerxa xemî dil" bi nav dikir ku her du jî ji bo bilindkirina heman alayê bûn. Di dewra osmanî de "heyfa Bedirxaniyan bi Kurdan dihat" û Miqdad Mîthet digot "loma min ev cerîdeya ha nivîsî"; Celadet digot "hîn bin û hîn kin". Di Rojî Kurdê de dihat gotin ku "ciwanên kurd îroj li hember kurdîniyê xwedan peywireke neteweyî ne ku li dijî wê şeqama ku li kurdîtiyê dikeve, têbikoşin".
Piştî avakirina Komara Tirkiyeyê, ji bo peyveke kurdî mirov wenda û tunne dikirin, lewre ji vî zimanî û ji hewldanên xwedîderketina wî ditirsiyan. Kurdî û doza kurdîniyê ji hevdu cuda nebûn, ne mîna îroj bû.
Di salên 60'î û 70'î de hemû weşanên ku cîh didan peyveke kurdî dihatin qedexekirin. Tecrubeya "Qimil" di bîra me hemûyan de ye. Ya "Dicle Firat" jî. "Fîkandineke kurdî" dibû sedema girtina Mûsa Anterê 17 salî. Barbariya ku piştî 12'ê îlona 1980´ê bi ser Kurdan de hat, tiştekî nedîtî bû. Rewşenbîr û siyasetmedar mecbûr man ku derkevin derve. Şerrekî dijwar dest pê kir li ser berxwedana pêşengên civaka kurdîniyê. Ew berxwedan mezin bû û bû kana "xwebûnê".
Di salên 90'î de "faîlî meşhûr" bi ser çalakvanên kurdîniyê de dişandin. Dikuştin, wenda dikirin. Kurdî û kurdîtî her barekî giran bû. Heta ku me kovarek dibir Amedê, em pênc caran ji aliyê polîs û leşkeran ve dihatin rawestandin. Sala 1997'an wê çaxê me axir Jiyana Rewşen gîhand Amedê û bi nivîskarên îroj ve da naskirin. Tovên wêjeya girseyî wê demê hatin avêtin ku Amed û Stenbol bûn yek û wêjeya kurdî ji mişextiyê vegeriya.
Wê dewrê ji bilî Kurdên Kafkasyayê û Başûrî, Kurdên Bakurî du beş bûn; nifşekî Ewropayê û nifşekî Stenbolê hebûn ku bi tenê bi rêya kovaran ve têkîliyên wan çêdibûn. Wê demê înternet hê nû bû, telefona destan nû bû û ev her du derfet li cem her kesî nebûn, tora civakî qet nebû. Nûbihar, Nûdem, Jiyana Rewşen û Pelîn ew kovar bûn ku dibûn qada hevdîtina nûnerên her du nifşan ku lingekî wê hevdîtinê êdî digihîşt Amedê jî.
Sala 1998 û 1999'an, hin civînên ku li Amedê û Stenbolê û Îzmîrê çêbûn, bi dizî û "illegal" bûn û "ciwanên wê demê" dihatin cem hev û digot "em tiştekî bikin". Kesî ji me neyariya hevdu nedikir û neyariya kesên berî xwe jî nedikir. Erê, me hevdu rexne jî dikir û rexneyên me têra xwe tund bûn, me ji hevdu re texsîr nedikir; lê me di rexneyên çapkirî de qet behsa şexsê hevdu nedikir û me nedihişt ku qada wêjeyî bibe qada fesadiyan. Lewma em îroj jî bi serbilindî dikarin li nivîs û helwêstên xwe yên kevn bi xwedî derkevin. Hesreta me bû ku me rexneyek bixwendaya. Me bi aşkereyî li ser berhem an raman an helwêstên hevdu dinivîsand. Û em meşrû bûn; me ava jî dikir di ber re û me bedelên wê jî didan. Em bi tenê diman, lewre rêya ku me dabû ser xeternak bû.
Îroj hêsantir e. Doza kurdî hêsantir e, nivîskariya wê hêsantir e. Her tişt normalîze bûye. Serdestên me fahm kir ku divê êdî şerrê vî zimanî neke lewre nikare bi me. Lewre, me mirina xwe dabû ber çavên xwe. Û me ji dijwariyan pê ve tiştek jê wernedigirt, ji bilî bextewariya "xwebûna li ser zimanê şêrîn".
Îroj ne mîna salên 90'î ye. Nifşê nû nikare vê fahm bike; yên ku vê dawiya li zimanê kurdî vegeriyane jî nikarin li vê mikur werin. Safî sîmulasyon e. Sîmulasyona zanînê û herweha ya dilsoziya kurdîniyê.
Piştî vê dîrok û çîrokê, temaşekirina kirû û tevgerên nifşên amade, di kakilê dilî de diviya hêviyin bidana mirov. Lê normalîzebûba kurdîniyê û bêserûberiya tora civakî hişt ku her kes bikare li ser her tiştî bipeyive; ev baş e, lê adabê her kar û warî jî heye.
Alfred Dublin digot ku nivîskar mişt çavdêrî ne. Lewre nivîskar ji ava kamiliyê vedixwe û li keviyên felsefeyê digerre. Hingê, peyva wî divê buha be. Lê îroj bazara peyvê ketiye. Îxtiras û berjewendiyên takekesî, zexeliyên bi aqlê piçûk li ser hesabên pîsik, paşgotiniyên li derdora zanîngeha Artukluyê li ser hin nivîskaran tên meşandin (li ser min bi xwe jî hin mamosteyên vê zanîngehê tiştên ecêb ji xwendekaran re dibêjin, lê dosyeya wan mamosteyan li cem min heye) şêwaza kolanan ya ku li hember nivîskaran tê bikaranîn, nikarin bibin berhemên aqlê akademîk. Mamosteyên wan "ciwanan" bi xwe (yên ku jêderka wan paşgotiniyan in), pirêzeyên wan ne paqij in, mîza wan ne zelal e; lewma şîretên xêrê li ciwanan nakin. Komên ku nuha ava dibin, peyveke Max Weber tînin bîra mirov: "her koma ku ava dibe, ji bo peydakirina desthilatdariyê ye". Lê desthilatdarî di kîjan warî de ye: artêş, çek, pere, eşîrî, sirrên xelkê an "zanîn û kamilî". Desthilatdariya daîmî ya dawîn e: kamilî.
Nîqaşa ku bi asteke qahweyên hember Rektoriya Artukluyê tên meşandin, û bi ser de bersiva Firat Cewerî yê ku bi şêwazeke jê ecêbtir hatiye dayin, mirov dixe ber fediyê.
Çima?
Mirov ne mecbûr e hemû nivîskaran biecibîne. Megalomanî û narsîsîzma hin nivîskaran an koman, birçîtiya takekesî rewşên adetî û fêrbûyî ne. Lê zabitayên axlaqekî şêlû jî ji me re lazim nîne. Behs û peyv divê li ser berhemê û helwêstan be. Ne li ser piçûkkirinê. Xelk ne mecbûr in ku mîna me bin an bi axlaqê me tev bigerrin. Ya jê girîngtir: Mirov nikare bêyî poetîkayekê binivîse, her weha bêyî poetîkayekê rexne jî bike.
Pêdivî pê nîne ku mirov wê banga "ciwanên kurd" rexne bike û ne jî li ser bersiva Firat Cewerî û helwêstên wî û tevgerên wî yên li ser TRT an twitterê raweste. Reklam jî parçeyekî jiyana populer e û populîzm e, lê ne eybeke mezin e, bi tenê li "nivîskariya mezin" nayê û hew! Ev hemû, karên nivîskariya demkî ne. Mala wan ava ku her du alî jî vegeriyan ser kurdî da ku em li ber xelkê rezîl nebin. Nuha ew ê rabin û bibêjin "dersan nede me". Weke ku berê jî aciz bûne, çi gava ku me tiştine nû bi bîra wan ve xistine. Haşa! Me ji kemalê bêkemalî, meydana kemalî dîte xalî. Heger behsa berhem û poetîkayê bibe, serçavan, sihet xweş; lê bi şewazeke din, "li herfan negirin"... "li mustefîdan"...
Her weha, hin nivîskarên din jî li ser tora civakî di ser vê meseleyê re birînên xwe yên kevn dikewînin di derheqê navê min de an jî xwe bi tiştine din û navine din ve meşrû dikin. Bila bizanin ku hayê min ji wan heye, lê her weha bila bizanin ku em ne siwarên heman hespî ne. Her kes mafê wî heye ku ya xwe bibêje, lê ya her kesî ne hêjayî guhdayinê ye. Ne barê her kesî ye ku bibe erbabê peyvê û evdalê heqiyê, bibe hogirê letîfedanî û alîkeramiyê. Bila ev jî bibe guhar. Qiz qereçî xatûn olmaz...