1. Delîlên Teoriya Teqîna mezin: Bingehên Matematîkî yên destpêka Gerdûnê…
Teoriya Big Bangê kevirê bingehîn yê kozmolojîya nûjen e. Ev teorî destpêka gerdûnê rave dike û pêvajoya berfirehbûnê vedibêje. Bingehên matematîkî yên ku ji hêla delîlên lêkolînan ve têne piştgirî kirin Teoriya Big Bangê wekî rastiyek zanistî xurt dike. Di vê gotarê de, em ê bi hûrgulî bingehên matematîkî yên delîlên xebatên ên wekî berfirehbûna gerdûnê, tîrêjên paşîn ên mîkropêla kozmîkî û senteza hêmanên( Element) kozmîk bi hûrgulî bikolin.

1. Berfirehbûna gerdûnê:
Yek ji girîngtirîn delîlên Teoriya Teqîna Mezin ev e ku gerdûn her ku diçe fireh dibe. Ev firehbûn bi xebatên Edwin Hubble ya xêzên spektral ên galaksiyan bi rengê sor ve çûyinê ve hat keşfkirin. Qanûna Hubble li ser van xebatan hate pêşxistin. Ji hêla matematîkî ve, Qanûna Hubble diyar dike ku rêjeya dûrbûna galaksiyan bi rêjeya di navbera Hêmana Hubble (H0) û dûrahiya galaksiyan ve girêdayî ye: Denklema vî zagonê jî ev e.

“v = H0 * d”

v , rêjeya ku galaksiyek jê dûr dikeve ye; H0 sabîta Hubbleyî û d jî dûrbûna galaksiyê nîşan dide. Ev denklem, ji bo firehbûna gerdûnê bingeheke matematîkî dide.

2. Radyasyona Paşîn ya Mîkropêla Kozmîkî (CMB):
Delîlek din a girîng a lêkolînê ya Teoriya Big Bangê tîrêjên paşîn ya mîkropêla kozmîk (CMB) e. Ev radrasyon bermahiyên rewşa tund û germ a destpêka gerdûnê ye. Bingehên matematîkî yên CMB-ê bi şertên wekî radyasyona cismê reş û spektruma navika rûyê Planckê tê rave kirin. Vedîtina CMB di sala 1965-an de bi xebata Arno Penzias û Robert Wilson pêk hat û ev vedîtin wekî delîlên piştgirî yên Teoriya Big Bangê tê pejirandin.

3. Senteza Elementên Kozmîkî:
Teoriya Big Bangê di kêliyên destpêkê yên gerdûnê de çêbûna hêmanên sivik rave dike. Ev pêvajo wekî senteza hêmanên kozmîk tê zanîn. Ji hêla matematîkî ve, ev pêvajo, ku jê re nukleosentez tê gotin, bi bikaranîna prensîbên fîzîka nukleer û hevkêşeyên termodinamîk tê ravekirin. Di ciwaniya gerdûnê de, çêbûna hêmanên sivik ên wekî hîdrojen, helyûm û lîtium di hawîrdorek germ û zext de pêk hat. Van modelên matematîkî senteza hêmanên ronahiyê rave dikin, leza nukleosentezan, navik û faktorên din ên fîzîkî li ber çavan digirin. Ev delîlên lêkolînên hatine kirin nîşan dide ku hêmanên ronahiyê di destpêka gerdûnê de çêbûne û Teoriya Big Bangê bi serfirazî vê pêvajoyê rave dike.

Em ji nivîsê bi kurtasî çi hîn bûn:
Teoriya Big Bangê modeleke kozmolojîk e ku destpêk û berfirehbûna gerdûnê rave dike. Bingehên matematîkî yên delîlên lêkolînan, ji hêla zagonên berfirehbûna gerdûnê, radyasyona paşîn mîkropêla kozmîkî û senteza hêmanên kozmîk ve tê teqezkirin. Dema ku firehbûna gerdûnê ji hêla Qanûna Hubble ve bi matematîkî tê diyar kirin, ew bi têgînên wekî radyasyonên paşîn ên mîkropêla kozmîkî, tîrêjên cismê reş û spektruma radyasyonê ya rûyê Planckê tê rave kirin. Senteza hêmanên kozmîk jî ji hêla matematîkî ve ji hêla prensîbên fîzîka nukleer û hevkêşeyên termodinamîk ve tê piştgirî kirin.