12. Li ser peyama min nivîskara tirşikê gêjê di nav peyama xwe de lînkê hevpeyvîneke li ser zimanê Kurdî û bi taybetî jî li ser zarawayê Kurmancî daye. Min jî vê hevpeyvînê wek nivîsar amade kir. Fermo bixwînin;

-Bêjer: Mamoste Şahîn Bekir Soreklî rojbaş. Spas dikim ji bo beşdariya di mijarê îroj de. Wek nivîskar û perwerdekar baweriya te ev e ku Kurmancî yek ji beşên girîngiyên zimanê Kurdî di tehlûkeyê de ye. Ji bo çi?

-Mamoste Soreklî: Dema te û guhdarên hêja şad be roze. Pêşekî şîrovekirineke Kurd, Kurmancî yek ji beşên zimanê Kurdî yên kevnar e. Weke dizanî û piraniya berhemên wêjeyî yên pêş bi sedan sal bi Kurmancî hatine nivîsandin. Kurdistan wek dewleteke yekgirtî dîroka nûjen de nebûye. Lê rewşa siyasî û ya perwerdeyî ligel wê jî li beşê Kurdistanê ji hev cuda bûn. Ji çak wextî li Kurdistana Iraqê, li Başûrê Kurdistanê ligel hemî stemkariya demên paş jî ji aliyê zimanê ve, ji aliyê zimên ve bêtir fersend hebûn ji bo peşvexistina berhemên nivîskî. Li Kurdistana Îranê, li Rojhilatê Kurdistanê dîsa ligel hemî stema hebû firsendên ji bo soraniya nivîskî çiqas ne wek yên li Başûr bin jî, ji yên bi Kurmancî hebûn, baştir bûn. Li heremên Kurdî yên bakurî ku li dû ketina Dewleta Osmanî bûn ji beşeke ji Komara Tirkiyeyê. Stemeke mezin li zimanê Kurdî bû û hemî fersendên pêşvexistina şêweyên nivîskî hatin berbendkirin. Û li Tirkiye alfabeyeke nû hat holê. Alfabeya Tirkî ya Latînî dawî da alfabeya Osmanî ya Erebî. Bi encama van guhertinan û ji ber siyaseta asîmîle kirinê, zimanê Kurdî li vir ket nav tehlûkeyeke mezin. Li heremên binxetê yên ku berê bi ser heremên bakûrî ve bûn û li dû ketina dewleta Osmanî bûn beşeke ji Sûrîyeyê, zimanê devokî ma lê zimanê nivîskî pêşveneçû. Ji salên heştêyan(1980) û vir ve bi pirani bi sayiya jimareke jo nivîskarên Kurmanc yên xwe gihandibûn derve Kurmanciya nivîskî ya di fikranê de jat vejandin. Lê di nav xelkê de bi şêweyeke berfireh pêşveneçû. Çiqas jimara xwendevanan piçekî zîyade bibe jî jimar negihişt bi milyonan. Niha bersiva pirsyara te, hîn jî rojnameyeke yan pirtûkeke ku ji aliyê hema em bibêjin milyona Kurmanca pê dixwendin li holê niye. Li bakûr û li heremên binxetê piraniya Kurmancan nexwendeyên zimanê xwe ne. Pêwendiya di navbera çalakvanên medyaya civatî de wek facebookê bi piranî bi Erebî û Tirkî ne. Evên bi Kurmancî dinivîsînin çend kesin ku bawerim jimara van nagihê pêncî kesan, ne tê de ye, yên din tenê hevokên Kurd dinivîsînin ku piraniya caran tijî şaşî ne. Xwendegehên ku mamosteyan fêrî Kurmancî û metodên fêrkirina zimên bikin nînin. Kurdologên ku bi rêya nexistineke xwedî otorîte Kurmancî ber bistandereke rêkûpêk bibin nayên dîtin. Hinek kesên bêzanîneke akademîk derbarê zimanan de wiha dizanin Kurmanciya van baş e xwebixwe dikin pisporên zimanê Kurdî. Li aliyê bakûr gelek kes li malên xwe û bi zarokên xwe re bi Tirkî dipeyivin. Di nav hinek kurdên binxetê de ziman tijî peyvên Erebî bûye. Heta bi hinek berpirsan ve ne bi Kurmancî bi "Eremancî" dipeyivin Barê xwe bide vê nimûneyê vê roza;
Barê xwe bide vê nimûneyê vê roza; ''Me dû li îştima muşterek peymaneke siyasî neşir kir û tewzîh kir ehzabên cebha me hadîsa qewimî întînsar dikin.'' Di hevoka wek nimûne hatî dayînde ji nozdeh peyv û tîpan yanzdeh ji koka peyvên Erebî ye. Tenê heşt peyvik û tîpên wek dû, kir, û, me û yên wek van bi Kurmancîne vê roja.

-Pêşkêşker: Mamoste hinek wisa bawerin ku Kurmancan bi sedan salan zimanê xwe bi şêweya devokî domandin. Lewma Kurmancî ne di tehlûkeyê de ye û ev dê bidomînî. Dîtina te derbarê gengeşeyên wiha de çiye?

-Mamoste Soreklî: Beşê yekemîn ji vê gotinê rast e. Lê ne beşê duyemîn. Çima? Ta salên hezarûnehsedûşestan(1960) û salên hezarûnehsedûheftêyan(1970) piraniya Kurmancan li çiya û newal û deştên welatê xwe ji bandorên derveyî parastî bûn. Li gundên û zozanên tenê Kurmancî hebû. Li gelek bajarokên Kurmancan tenê me'mûrên şûnbilind û cendermeyan bi Kurdî nedipeyivîn. Le heta bi zarokan van ve bi derbasbûna demê re dibûn Kurdîziman. Xelk hema hema tevahî ji bandora cîhana derveyî parastî bû. Û xwendegehên dewletê bisînor bûn. Lê di nav çil salên çûnî de cîhan bi awayekî bêhûde hat guhertin. Û heremên Kurmancan beşekî ji cîhana biçûk. Radyo, televziyûn, xwendegehên Tirkî û Erebî, rojnameyan, bi hezaran weşanên înternetî û satalêtî xwe gihandin heremên Kurmancan. Lê xwendegehên bi zimanê Kurmancî di vê deryaya pêwendî girêdanê û berfirehbûna zanistiyê de bêrol man. Ji aliyê wêjeyî ve hema hema hemî şêweyên nivîsandina Kurmancî ket nav sînorekî gelekî teng. Û di nav milyonan Kurmanc de belav nebû. Hîn bi ser de bi milyonan ji Kurmancan ji ber sedemên cûrbecûr koçê bajar û bajarokên welatên ewlê kirin. Yan sînor derbas kirin û xwe gihandin Ewropayê, Amerîka heta welatên dûr weke Aûstralya. Zarokên wan ji Kurmanciyê êdî dûr ketin. Dîrok rave dike bi sed hezaran heye ku bi milyonan ji Kurdên di sedsalên par de welatên xwe li şûnê hiştin hemî heliyan. Heta evên çûn warên nêzik yên wek Şamê, Amanê, Qahirêyê û Stembolê û Enqereyê ew jî heliyan. Ger hinek ji wan ten li paşeroyên xwe yên Kurdî xwedî derkevin jî ziman û çanda wan nema Kurdî ye. Lewma gotina ku Kurmancî ne di nav tehlûkeyê de ye ne dirust e. Çimkî Kurmancî nema bi şêweya devokî pêşvediçe ye. Û şêweyê nivîskî gelekî li paş maye. Û li vir ragihînim ku rewşa Dimilî, rewşa Zazakî hîm xirabtir e ev roza.

-Bêjer: Yek şemale pêş emê mijarê bidomînin. Û ji mamoste Soreklî bipirsin ka carê ji bo derhanîna Kurmancî ji tehlûkeyê çi ne?

Jixwe di serî de ji aliyê gêjê ve lînkê hevpeyvînê hatibû danîn lê ger hûn dixwazin li ser vê lînkê dikarin guhdarî hevpeyvînê bikin:
Here lînkê