128
2014.12.07 11:19
“Ez Cemşîd xan kurê Hisam xan kurê Zulfeqar xan kurê Emîn xan im, ku koka min vedigere ser mîr û şahên Zend, di filan roj û mehê de, min ji ezmanan ev tiştên li jêr dîtin…” Cemşîd xanê tevî ku komunîstek e jî hez dike xwe bi van peyvan bide naskirin, di sala 1979an de ji aliyê be‘siyan ve hatiye hepskirin. Şertên xirab ê zindanên Be‘sê bêhnê lê diçikînin, ewqas lawaz û zeîf bûye dema ku ji hepsekê ber bi ya din ve dibin, ber bê dikeve û diçe. Piştî firariyeke kurt dixwaze ji efûyê istîfade bike. Şerê Iraq û Îranê germ bûye. Doktor û istixbarata artêşê dixwaze vê qabîliyeta wî di şer de bi kar bînin. Lê her firîn ketineke wê jî heye... Cemşîd xan piştî ku ji ezmên dikeve xwarê, ji xeynî zimanê xwe yê kurdî, her tiştî ji bîr dike. Her carekê bi munasebetekê di ser welatekî re difire, bi vî awayî li hemû dinyayê digere, nas dike, lê dawî dîsa li welatê xwe, Kurdistanê vedigere. Bextiyar Elî, bi “Cemşîd xanî mamim ke hemîşe ba legel xoyda deybird” ne tenê rexneyeke tund li 30 salê dawî yê civaka kurd û Kurdistanê digre, karakterekî ku ê pir li ser bê axaftin, diyariyî edebiyata kurdî dike.
2. pirtûkekî surrealîst e.min bi peşnîyara hevalekî xwend û demekî direj jî bandora wi li ser min dewam kir.nivîskar rewşa gelên rojhîlatanavîn û tekîlîyen wan ê bi hew re bi zimanekî komîk nivîsîye.her çikas kurdîya min gelek kem be jî û ferheng ji destên min ket neketibe jî ez ji pirtuka bextiyar elî gelek kefxweş bûm. |
|
3. pirtûka bextiyar elî ye ku bi soranî hatiye nivîsîn û ji aliyê Besam MISTEFA ve ji bo kurmancî hatiye wergerandin. |
|
4. Gelo pirtûkek tenê bi saya navê xwe dikare xwînerên xwe dawetî xwendina xwe bike? Pirtûkek dikarê tenê bi navê xwe balê bikişîne ser xwe? Bandora navê pirtûkê lî ser xwîneran heye an na? Em dikarin bersivên van hemû pirsan bi pirtûka Bextiyar Elî ya ‘Apê min Cemşîd xan ku her tim bê ew li xwe dibir’ bi erênî bidin. Pirtûk bi navê xwe yê balkêş ve xwîneran vedixwîne govenda xwe ya xwendinê. Bi navê xwe yê dirêj û balkêş xwîneran dihêlê di nava mereqê de. Ji bo telafîkirana vê mereqê jî çareya tekane destpêka xwendina pirtûkê ye. Me jî bi vî awayî dest xwendina pirtûkê kir. |
|
6. ji kêm romanên kurdî ye ku min ev çend kişandiye nav xwe de û zûzûka xwe daye xwendin. |
|
7. bi ya min serkeftîtirîn romana kurdî ye. û mînakeke gelek baş e ji bo alegoriya netewî. |
|
8. pirtûka ku bi van hevokên xwe yên di derbarê seddam de tirkiyê aniye bîra min; |
|
9. (bnr: ez êdî ne ew kes im ku ba min bibe ) |
|
10. apê min cemşîd xan ku hertim bê ew li ber xwe dibir = Kurd bi xwe ye. Bi wî bingeh bê xwendin pirtûk bi zelalî tê fehmkirin. |
|
11. Bila hevalek xwedê hez kirî bila wateya navê vê pirtûkê ji min re binîvîse ev çand sale dikim nakim fehm nakim ka "bê ew li ber xwe dibir " tê çi wateyê û ji şerma nikarim bipirsim lê vayê min şerma xwe avêt û min pirsî* Edît : hevalê hêja xeyda ji kul û derdê min re bu derman û mesele safî kir spas xeyda *) |
|
12. Ez şûna derhênerên Kurd ên ku rewşa wan a aborî baş bûma min ê fîlma vê pirtûka Bextîyar Elî çêkirîya. Wekî mînak Bahman Qûbadî, Hineer Salem, Shawkat Amîn Korkî hwd. Dema mirov çiroka "apê min cemşîd xan ku hertim bê ew li ber xwe dibir" dixwîne wekî ku sehneyên fîlmekê li ber çavan bin. Helbet bûtçeyeke pir zêde ji vî karî re hewce dike. |
|
13. apê min cemşîdxan karakterekî serkeftî ye di romana Kurdî de, ya rast yên wek wî gelek hene di nava civaka me de, carina dibe leşkerê wî alî carina dibe leşkerê vî alî, carina dibe kolber carina dibe mela. |
|
14. Romaneke surrealîst e û ez gelekî hez çîrok û romanên surrealîst dikim. Cemşîd xanê lehengê vê romanê jî yekî derasayî ye. Ew xweyî taybetîyeke wisa ye ku gelek mirov dikare xwezîya xwe pê bîne. Ji ber ku ew kurdê baskdar e! Cemşîd xan wek balindeyan difire û bê her tim wî dide ber xwe û dibe. Ew wek kaxizekî zirav û wek pûrteke çîvîkan jî sivik e. Her wiha yekî barevînk e jî. Yanî sekneke wî ya rast nîne. Fikir, armanc, bîrdozî û xeyalên wî bi her ketina wî ya asîmanan ve tên guhertin. Salar xanê birazîyê wî jî, timî jê re dibe pîgar û alîkar. Dîsa ew jî wek apê xwe yî cemşîd xan, ne xweyî armanceke berbiçav e ne jî xweyî xeyaleke pak e. Her dibe bendikê hebana wî. Gava meriv van ristanan dixwîne rastî rexneya nivîskar a li hemberî kurdan tê. Ji ber ku kurd jî bi gelemperî xweyî stratejîyek an jî bîrdozîyeke berbiçav nînîn. Peyê her tiştî, her bîrdozîyê diçin û nabin xweyî xwe tiştekî jî. Bi kurtasî alîyê hêla afirînerî, sazgerî û mijarê ve serkeftî ye lê belê ji hêla herikbarîyê ve zêde ne serkeftî ye. |
|
15. Ew roman e ku bi lehengê xwe, cemşîd xan, romana herî zêde tê nasîn. Van rojan di twîtterê jî leqayî mînakan têm. Hinek di nav pêkenokên xwe de hinek jî ji bo pênaskirina zeîfbûna zarokên nûzayî rewşa apê Cemşîd Xan bikar tînin. Ev rewşek baş e û nîşaneya zêdebûna xwendevanên kurdî ye. Navdarbûna karakteran ên romanên spesîfîk di wêjeya kurdî de pêşketinek e. Romana ku min du sal ewil xwendibû. Li jor têra xwe analîz hatine kirin. Berhemek giranbiha û bêhempa ye li gorî min. |
|
16. Ger ne niha be jî wê di pêşêrojê de bibe klasîkeke wêjeya kurdî. yek ji pirtûkên hêrî zêde tê xwendin ev e. Ew karakterê salar xan zahf dişibînim xwe. |
|
17. bi min fikra ber bi bayê ketin, cara ewil di kitêba marquez ya tenêtiya sedsalî de hatiye vegotin. gabriel garcia marquez vê yekê di ser qerektera bi navê remediosa xweşik ve teswîr kiriye. ev keçika hanê dema ku cilên şûştî radixe, bê jî tê ew li ber xwe dibe. (bnr: realîzma efsûnî) |
|
18. anîmasyona alîyê pîxar ê ve hatîyê çekirin raste rast apê çemşid tîne bîra xwînerên apê min cemşîd xan ku hertim bê ew li ber xwe dibir
“Float” Full SparkShort | Pixar
vîdyoyê veke
|
|
19. Berhema ko bi xêra hevalek hêja hayê min jê çêbûye ko Xwedê bê erê, sibe bi silametî bigihê destên min. Ko min xwendina wê qedand ez ê dîtinên xwe li vir dêynim. |
|
20. Pirtûka hevalê kajav jî dixwest wê bixwîne lê nizanim bi dest xist yan na. Min jî wê xwendiye, bi giştî ez dikarim bêjim pirtûkek xweş bû, herikbar bû. Pêşniyar dikim. |
|
21. Pirtûka di çarçoveya koma xwendinê de di rêza yekem de min xwendiye. Ji ber ku pirtûk ji soranî bo kumancî hatiye wergerandin, gelek peyvên nenas di xwe de dihewîne. Divê tim ferhengek di dest mirov de be. Dema mirov tenê bala xwe bide leheng û serpêhatiyên di romanê de dibuhurin, çi wateyek û fehmek jê dernayê. Çiku serleheng xeyalî ye û serpêhatiyên wî jî bi heman rengî. Lê belê dema ku bi awirên berfireh û bi awayê rexneyekî li ser rewşa kurdan li romanê binehêre, hemû kevir li cihê xwe rûdinên. Bawerim di romanê cemşîd xan ku serleheng e, siyasetmedar û serokên kurda û simayîl û salar xanê ku bengirê cemşîd jî gelê kurd temsîl dikin. |
|
22. romanekê pir xweş û herikbar û tije bûyerên ecêb in. edeta min e ku divê ez her çi cure pirtûk bin bi xwendinekê xelas bikim -dixwaze deh saetan ser ranebim ferq nake. û ev edet ji bo vê romanê pir kêrhatî bû. ne ew roman e ku mirov rojekê 15 rûpel roja din 10 rûpel bixwîne û pirtûkê bi vê şêweyê biqedîne. ji ber ku honaka romanê ya surrealîst pir zû diguhere û gelek bûyerên ji hev cuda dihewînin û heke xwîner hinin hûrgilî ji bîr bike, bawer im dê çarçoveya honakê xera bibe û tu tişt jê fêm neke. wekî hinin tirşikvanên jor jî gotiye, bi rastî jî ev roman di nav vegotina kurdî de ji xwe re cihekê bêhempa veqetandiye û ez pê serbilind im ku bi kurdî hatiye nivîsandin. divê hemû kurdên romangir wê bixwînin û bibin sermest. naxwazim gelek tiştên dûr û dirêj binivîsînim ji ber ku roman teqet li min nehişt lê bê spoiler jî naxwazim vê peyamê xelas bikim. [spoiler: min bi ecêbmayî xwend ku çîrokbêjê romanê yê ku biraziyê cemşîd xan e, di nav honakê de dibe xulamê/xizmetkarê apê xwe. û bi rastî di vê de hezkirin û hurmetdayîna bêsînor ji xwîner re dibe mînak ku di taliyê de xulambûn/dîlbûn qedera vê hestê bêkredî ye. di wan beşan de yên ku êdî bi eşkere em dibînin têkiliya ap û birazî veguheriye ser xwedî-kole, ji aliyê rûhî ve ez dîn kirim, rehetiya min a xwendinê xera bû û ez bûm dijminê cemşîd û hêvî ji xwedê kir ku nivîskar cemşîd kuştibe. tam li vir bi min çîrokbêj kêm an zêde vê jiyaye: sendroma stockholmê an jî gelek dişibe vê sendromê. lê di dûmahikê de em nas dikin ku nivîskar bi xwe jî ji kirinên cemşîdê xwedîlenet aciz bûye, biheciye û cezayekê ji mirinê çêtir daye wî: meymûnê baskdar. xwedêyo! di wan paragrafên qafesî de nefreta min çilmisî û şûna wê gunehê min pê hat. ev çi cezayekê mirês bû ya xwedê! mixabin çîrokbêj bi xwe -bi min- sembola me ya kurda ye ji aliyê ferdbûnê de ku ji ber civak û edeta me em nikarin bibin ferdeke serbixwe û hertim minfeata xwe li binê minfeata malbata xwe-eşîra xwe û hwd dibînin. li vir bextiyar elî zora xwendinekê egzîstansiyalîzmê jî dide xwîneran. ku bi xelasiyê ve jî salar xan nexwedî tiştekî ye wekî hîç e. lê li vir smayîl jî li ber çavên me ye û di honakê de wekî dijberê salar xan e û di riya ferdbûnê de bi ya pismamê xwe di asteke bilindtir de ye. feqet bi şeytaniyên cemşîd xan ferdbûna wî yê qels tê ber çavan ku ev jî bi min di berçavka civaknasiyê de ne gunehê smayîl lê paşmayîna civakê ye.] |
|