43. -2-
***Di sala 1919 an da berî ku peymana "Sevré" di navbera impratoriya osmanî û Hevalbendan da bê morkirin, Celadet û kamiran bedirxan, ekrem cemîl paşa û mêcerê inglîzî Nowel, ji bo naskirina daxwaz û dîtinên miletê kurd, çûne Kurdistanê.Vê serdana welêt, fikra danîna elfabeyeke latînî-kurdî xistiye serê Celadet BedirXan: "Di sala 1919 de, me da bû çiyayên Meletyê. Em keti bûn nav eşîra Reşiwan. mêcer nowel(ingilîzek jî digel me bû. Mêcer zarê nîvro dizanîbû, dixebitî ku hînî zarê bakur bibe, û jixwe re her tişt dinivîsandin. Min jî hin medhelok, stran û çîrok berhev dikirin.Carinan me li nivîsarên xwe çavên xwe digerandin, dixwendin û diedilandin. Min bala xwe dida Mêcer, bi bi lêvkirineke biyanî,le bê dijwarî destnivîsa xwe dixwend. Le belê ez, heta ku min (û, J)ji (o, J) û (î, S) ji (ê, tS) hwd. derdixistin, diketim ber hezar dijwarî. Ma çima?. . Ji ber ku mêcer bi herfên latînî, le min bi herfên erebî dinivîsandin.
Ser vê yekê, di cih de min qerara xwe da û ji xwe re bi herfên latînî elfabêyek lékanî. Êdin min bikariya destnivîsa xwe pişt hezar salî jî bê dijwarî û weke xwe bixwînim, ji ber ku her deng cihê li ser kaxezê dihat sekinandin. )"
Ji ber vê yekê, Celadet dest bi danîna elfabeyeke latînî-kurdî kiriye. Ji ber ku tîpên elfabeya latînî tenê 26 in, wî hin tîpên hevedudanî wek (ou, ch, ai. . . hwd.). bi kar anîne. Le paşê, Celadet ew tîpên hevedudanî bi tîpine serxwe ji elfabeya yûnanî û rûsî guhartine. Bi vî awayî, tîpên wê elfabê bûne 36.

***Sala 1922 an, dema Kemalîstan fermana kuştina gelek welatparêzên kurd deranî bûn, navê Emîn Alî BedirXan tevî hersê kurên wî: Sureya, Celadet û Kamuran jî, di wê fermanê da hebû. Lewra wan bi lez, Tirkiyê bi cih hiştin.Emîn Alî tevî Sureya çûn Misirê, Celadet û Kamiran jî çûn Elmanya. Li Elmanya jî, elfabeya kurdî ji bîra Celadet neçû bû: "Sala 1924 a de, li Elmanyayê min careke din çavê xwe li elfabeya xwe gerand, hûr le mêze kir û mideke xweş li serxebitîm. Min bala xwe dida û didît ku ev sê texlît herf qenc li hev ne dihatin, herfên yûnanî û rûsî yekrengîya elfabêyê xirab dikirin. Jû pê ve tê de du herf hebûn ku ji me re ne pêwist bûn. Ji lewra min elfabeya xweji nû ve senifand: Herfên zêde jê avêtin, hin herfên latînî bilindek li wan bar kirin
û di şûna herfên yûnanî û rûsî de êxistin. Bi vî awayî elfabêke bi sih û car herfan û yekreng hâte pê. "

***Celadet BedirXan, elfabeke kurdî, bi tîpên latînî, pêktanî û dil dikir ku bi van kovarekê derêxe. Ekrem Cemîlpaşa, Hemzeyê Miksî û hinekên din tê de pir kêmasî didîtin û bi hişkî le radibûn. Le herwekî rehmetî Celadet bi gelek zimana dizanî, pir li Ewripa mabû, bi ser de jî zor zîrek, bi hiş û huner bû, bala xwe dida rexne û gotinên xelkê û dixebitîku şaşiyên xwe binase, elfabeya xwe li gora dengên zimên pêk bîne û li gor şîwe û zaravayên têvel rêz û dûzanên bingehîn derêxe. Ew ji zû da li vî tiştî hûr dibû, le li Şamê ev karê ha, bûbû mijûlahiya wî ya hergavî.

Celadet lîsansa huqûqê qedand û di sala 1925 an da, vegeriya Misirê. Hîngê Suraya gelekî nexweş keti bû. Kamuran li Elmanya ma û doktora temam kir. Celedet pir li Misirê nema, ew hat cem apê xwe Xelîl Ramî yê ku hîngê li Libnanê bû.